در حاشیه برگزاری سومین نمایشگاه شهر هوشمند تهران و حضور سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی و چند موسسه این سازمان، از جمله سازمان کتابخانه ها و موزه ها و مرکز اسناد در این نمایشگاه، در این گزارش با بخش هایی از خدمات مختلف کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی آشنا می شویم.

هوشمندسازی گامی مهم در گسترش خدمات کتابخانه

شرکت در نمایشگاه های چون سومین نمایشگاه شهر هوشمند از ضروریات ایجاد پیشرفت در مراکزی چون کتابخانه های دیجیتال است. مهدی کریمی مسئول سازماندهی و توسعه منابع دیجیتال سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با اشاره به این موضوع در این گفتگو می گوید: برای آنکه پژوهشگران و فعالان عرصه فناوری بتوانند از آخرین دستاوردهای علمی یکدیگر اطلاع پیدا کنند برگزاری نمایشگاه های شهر هوشمند اقدامی مهم و ارزشمند به حساب می آید که می‌تواند در توانمندسازی شهر‌های نوآور و تصمیم‌گیری بهتر مدیران شهری و شهرداری ها‌ برای ارتقای سطح کیفی خدمت‌رسانی نوین شهری در عرصه های مختلف، نقشی کلیدی ایفا کند.

او در ادامه عنوان می کند: کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی یکی از کتابخانه های مهم کشور است که در سال ۱۳۹۰ در بستر وب خدمات رسانی خود را به پژوهشگران و علاقمندان به مطالعه در سراسر جهان آغاز کرد و ما با هدف آشنایی و معرفی جدیدترین امکانات خود به علاقمندان استفاده از کتاب و خدمات کتابخانه ای در فضای مجازی، در این نمایشگاه شرکت کردیم.

در نمایشگاه شهر هوشمند تهران، تلاش کردیم تا امکانات و خدمات کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی را به بازدیدکنندگان ارائه و معرفی کنیم که یکی از این خدمات، عضویت بازدیدکنندگان در کتابخانه دیجیتال بود که ثبت نام از علاقمندان برای استفاده از این کتابخانه با دریافت اطلاعات از خودشان به رایگان در غرفه آستان قدس رضوی انجام می شد.

مسئول سازماندهی و توسعه منابع دیجیتال سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی  ادامه می دهد: در حال حاضر این کتابخانه دارای بیش از ده میلیون منبع اطلاعاتی دیجیتال سازی شده است که از این تعداد، بالغ بر سه میلیون و ۳۰۰هزار رکورد در سامانه کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی  با در نظر گرفتن دسترسی های تعریف شده بر اساس جدیدترین استانداردهای بین المللی، فراداده نویسی و وارد شده است که کاربران می توانند از طریق نرم افزار مطالعه نمایند.

کریمی می گوید: از جمله برنامه های غرفه کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در این نمایشگاه آموزش جستجوی ساده و پیشرفته، نحوه دسترسی به مجموعه های موضوعی و پایگاه ها کتابخانه دیجیتال و نحوه مطالعه آنلاین منابع به مراجعه کنندگان بود که در این آموزش ها علاقمندان با خدماتی چون مطالعه آنلاین بدون ثبت نام منابع کتابخانه دیجیتال به نشانی digital.aqr.ir آشنا شدند و درباره چگونگی دسترسی به برخی از نسخه های خطی، چاپ سنگی، کتاب های چاپی قدیمی و … که از طریق مطالعه آنلاین بستر آن فراهم شده است و روز به روز این منابع در حال افزایش است، آموزش لازم را دیدند.

امانت دیجیتال، خدمتی نوین برای کتابخوان ها

مسئول کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی در توضیح خدمات مختلف این کتابخانه می گوید: خدمات تحویل مدرک یکی دیگر  از خدمات معرفی شده به بازدیدکنندگان نمایشگاه بود که کاربران در این بخش می توانند هر منبعی که در داخل سازمان موجود باشد را از طریق کتابخانه دیجیتال درخواست نمایند و این کتابخانه منابع درخواستی را با توجه به قوانین ملی و سیاست های سازمانی به کاربران ارائه می دهد.

از دیگر خدمات معرفی شده به بازدیدکنندگان، آشنایی بازدیدکنندگان با خدمات امانت دیجیتال بود. در سامانه دیجیتال کتابخانه آستان قدس رضوی که تنها سرویس امانت دیجیتال کتابخانه های کشور می باشد، امکان امانت دیجیتال کتاب های چاپی موجود در آستان قدس رضوی به علاقمندان فراهم است که کاربران بعد از ثبت نام در سامانه، می توانند کتاب های مد نظر خود را امانت بگیرند.

کریمی ادامه می دهد: کتابخانه شخصی یکی دیگر از امکانات این کتابخانه می باشد که علاقمندان می توانند با عضویت در کتابخانه دیجیتال، کتاب های مورد نظر خود را انتخاب و به لیست علاقمندی های خود  اضافه کنند و به هر کدام از منابع موجود در نرم افزار امتیاز بدهند. ضمن اینکه امکان مدیریت و جستجوی منابع افزوده شده به کتابخانه شخصی برای کاربران وجود دارد.

برای اینکه علاقمندان به کتاب بتوانند به راحتی از منابع دیجیتال استفاده کنند باید آموزش لازم را ببینند که برای این منظور دستنامه پژوهش و راهنمایی، بر اساس دستنامه راهنمای پژوهش کتابخانه های دانشگاه های سانتاکروز کالیفرنیا، کورنل و بریتیش کلمبیا تدوین شده است که از امتیازات مهمی برخوردار می باشد و معرفی این راهنما به بازدیدکنندگان غرفه یکی دیگر از اقدامات مهم ما در این نمایشگاه بود.

او عنوان می کند: اشتراک سازمانی یکی از امکانات کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی است که مورد استقبال کاربران سازمانی قرار گرفته است و دلیل این استقبال دسترسی این کاربران به برخی از پایگاه های محدود کتابخانه دیجیتال از قبیل کتاب های الکترونیکی، مقالات الکترونیکی و پایان نامه های الکترونیکی به زبان های مختلف می باشد.

حفظ میراث کهن با دیجیتال سازی نسخ کهن

کریمی با بیان نکات شاخص و متفاوت کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی ادامه می دهد: تعداد کشورهایی که از کتابخانه دیجیتال استفاده می کنند بیش از ۱۳۰کشور است و کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی یا دارا بودن ۴۰پایگاه تخصصی در موضوعات مختلف با بیش از ۲۰میلیون بازدیدکننده در سال از کتابخانه های دیجیتال شاخص منطقه می باشد. از شاخص ترین خدمات این کتابخانه می توان به این موضوع اشاره کرد که کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی تنها مرکزی است که نسخه های خطی اشخاص حقیقی و حقوقی را به رایگان دیجیتال سازی می کند و تاکنون نسخه های خطی زیادی در شهرهای مختلف از جمله زنجان، قزوین، یزد، بیرجند، سبزوار، تهران، همدان، کرمانشاه و مشهد دیجیتال سازی شده است که گامی مهم در حفظ و نگهداری میراثی چون نسخ خطی کشور می باشد.

او عنوان می کند: ذکر این نکته خالی از لطف نیست که بدانیم از سه میلیون سیصد هزار منبع موجود در سایت دو میلیون منبع به زبان فارسی و عربی و یک میلیون و ۳۰۰هزار به زبان های مختلف از قبیل انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، روسی و … می باشد که در خرداد ماه سال جاری بیشترین کاربران به ترتیب تعداد از کشورهای ایران، آمریکا، آلمان، بریتانیا، افغانستان، ترکیه، چین، هلند، فرانسه و عراق از خدمات این کتابخانه استفاده کرده اند که این آمار در ماه های مختلف متغییر است اما از کشورهای آمریکا و افغانستان به طور معمول بیشترین کاربران وارد سایت کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی می شوند.

خدمتی ویژه در مناطق محروم

مسئول کتابخانه دیجیتال کتابخانه آستان قدس رضوی با اشاره به ارائه خدمات سازمان کتابخانه ها در مناطق محروم کشور در پایان می گوید: ایجاد۵۲ ایستگاه های مطالعه دیجیتال و ایستگاه های مطالعاتی نسخه های خطی دیجیتال یکی دیگر از فعالیت هایی است که توسط سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد در مناطق محروم انجام شده و در حال گسترش می باشد.

در این ایستگاه ها که در شهرهایی مانند بشاگرد، بندرلنگه، بروجرد، شهرکرد و…ایجاد شده است امکان بهره مندی پژوهشگران این مناطق از مجموعه ای بالغ بر ۱۶۰میلیون منبع دیجیتال از طریق سامانه های نرم افزاری، پایگاه های کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی و پایگاه های علمی و پژوهشی ملی و بین المللی فراهم شده است و در ایستگاه های مطالعاتی امکان دسترسی نامحدود به نسخه دیجیتال کتاب های خطی در مراکز پژوهشی برای محققان، پژوهشگران و علاقمندان ساکن در مناطق محروم وجود دارد که امیدواریم این خدمت در سایه توجه عالم آل محمد، امام رضا(ع) خدمتی مفید در این مناطق باشد.

گزارشی از طاهره فجرداودلی